Η Κοζάνη, πρωτεύουσα της Δυτικής Μακεδονίας

Κοζάνη
Ημερομηνία ενημέρωσης : 2007-08-02 03:02:15 |
Η Κοζάνη, πρωτεύουσα της Δυτικής Μακεδονίας, είναι χτισμένη σε υψόμετρο 720 μέτρων ανάμεσα στα βουνά Άσκιο Βέρμιο και Βούρινο.

Η ιστορία της Κοζάνης μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα, αρχαίες επιγραφές, τάφους, γλυπτές φυσιογνωμίες, μας δηλώνει την ύπαρξη της πέρα από τη Ρωμαϊκή περίοδο, με οικισμούς ακόμη και στην Προϊστορική εποχή. Το όνομα όμως της αρχαίας πόλης παραμένει άγνωστο.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Πόλη της Κοζάνης μέχρι τον 19ο αιώνα, στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, με ειδικό "φιρμάνι" ήταν υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος. Οι κατακτητές ήταν λίγοι και η πόλη απέφυγε την αγριότητα, εκτός από τις περιόδους των καταστροφικών επιδρομών. Έτσι ο πληθυσμός της αυξάνει συνεχώς από κατοίκους των γύρω περιοχών που δέχονται επιθέσεις από τους Τούρκους.
Το 1664 θεμελιώνεται ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Νικολάου - προστάτη της πόλης - με το περίφημο ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις σπάνιες τοιχογραφίες, ενώ το 1855 ανεγείρεται το επιβλητικό καμπαναριό, σήμα κατατεθέν της πόλης.
Στα 1668 συστήνεται η πρώτη σχολική βιβλιοθήκη, που με το χρόνο θα γίνει η ιστορική βιβλιοθήκη της Κοζάνης, με σπάνια χειρόγραφα, αρχέτυπα, σουλτανικά φιρμάνια, περγαμηνές, παλαίτυπα έντυπα και βιβλία που ξεπερνούν τις 200.000 και την περίφημη Χάρτα του Ρήγα Φεραίου.

Το 1745 μεταφέρεται η έδρα της Επισκοπής Σερβίων και Κοζάνης και ανεγείρεται το Επισκοπείο.
Οι κάτοικοι της Κοζάνης καταφέρνουν να αναπτύξουν την οικοτεχνία, τη βιοτεχνία, την κτηνοτροφία και στα μέσα του 17ου αιώνα ξεκινούν τη επικοινωνία τους με την Κεντρική Ευρώπη, Βιέννη, Βούδα, Πέστη, Βελιγράδι, κ.α.
Η επαφή αυτή με την Ευρώπη προάγει την Κοζάνη οικονομικά, πνευματικά και κοινωνικά, ενώ τη μεταβάλλει με το χρόνο σε αστικό κέντρο και επίκεντρο όλης της γύρω περιοχής.
"Μάνα" μεγάλων αγωνιστών και σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων η Κοζάνη όπως: Γεώργιος Λασσάνης, Γεώργιος Σακελλάριος, Χαρίσιος Μεγδάνης, Νικόλαος Κασομούλης, Γεώργιος Ρουσιάδης, Μιχαήλ Περδικάρης, Ευφρόνιος Παπαγιανούση Πόποβιτς, Γεώργιος Καραγιάννης, πρόγονος του διάσημου μουσικού Φον Κάραγιαν, κ.α., που υπηρέτησαν την πατρίδα κατά την Τουρκοκρατία και αγωνίστηκαν στις επαναστάσεις του 1821, 1854, και 1878 και στον Μακεδονικό Αγώνα (1903-1908).
Η Κοζάνη απελευθερώνεται από τους Τούρκους στις 11 Οκτωβρίου του 1912.
Η Κοζάνη σήμερα
Συγκοινωνιακός κόμβος με την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Δυτική Μακεδονία.
Τα ενεργειακά κέντρα της ΔΕΗ, όπου εξορύσσεται ο λιγνίτης, επεκτείνονται σε όλο το λεκανοπέδιο και σε συνδυασμό με τον άφθονο ορυκτό πλούτο της περιοχής (λιγνίτης, χρωμίτης, αμίαντος, άζωτο, μάρμαρα, κ.λ.π.) προσφέρουν θέσεις εργασίας και οικονομική άνθηση.
Η Κοζάνη ορίζεται έδρα της Δυτικής Μακεδονίας και γίνεται κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας με μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, ενώ ιδρύεται το Εφετείο Δυτικής Μακεδονίας, το ΤΕΙ Κοζάνης, και πρόσφατα το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.
Εντάσσεται στο Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο πόλεων και καθιερώνεται ως πόλη του Βιβλίου.
Πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις με την ονομασία ΛΑΣΣΑΝΕΙΑ - αφιερωμένη στον Κοζανίτη λόγιο, αγωνιστή και πολιτικό Γεώργιο Λασσάνη- έχουν γίνει θεσμός κατά τη θερινή περίοδο υπό την αιγίδα της ΔΕΠΑΚ. Το Δωδεκαήμερο της Αποκριάς η πόλη μεθά στους ρυθμούς του Διονύσου, με φαγοπότι, γλέντι, πειράγματα, εκδηλώσεις, και παιγνίδια μικρών παιδιών (Sourd Games) και μεγάλων (μύθια) με αποκορύφωμα τη μεγαλειώδη παρέλαση των αρμάτων και το ξεχωριστό έθιμο του ανάμματος των Φανών (φωτιές που ανάβουν στις γειτονιές).

Η θεατρική της αναβάθμιση εδραιώνεται το 1997 με την ίδρυση και λειτουργία του ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης, ενώ το Δημοτικό Ωδείο και η Φιλαρμονική του Δήμου ΠΑΝΔΩΡΑ, είναι οι στυλοβάτες και συνεχιστές της πλούσιας μουσικής παράδοσης.
Το Δημοτικό Συμβούλιο Νεολαίας και το Κέντρο Πληροφόρησης Νέων αγκαλιάζουν τους νέους της πόλης δίνοντάς τους βήμα έκφρασης, δημιουργίας και εξέλιξης.


ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ

Η διήγηση αυτή άρχιζε μέχρι πρότινος από την περίοδο της εξάπλωσης της οθωμανικής κηλίδας στη μακεδονική και δυτικομακεδονική ενδοχώρα στο τέλος του l4ου αιώνα Τότε στα σκληρά εδάφη γύρωθεν της σημερινής πόλεως εγκαταστάθηκαν κυνηγημένοι χριστιανοί από την Ήπειρο. Αργότερα ήρθαν πρόσφυγες από τα ΄Άγραφα τη Θεσσαλία και από τα βυζαντινά φρούρια της περιοχής (Κτένι) που διαλύθηκαν από τους Τούρκους. ΄Ομως στον αιώνα μας ανασκάπτοντας τα σωθικά της, βγαίνουν. στην επιφάνεια ως ιστορικός απόηχος θραύσματα αρχαία γλυπτές φυσιογνωμίες επιγραφές σκεύη τάφοι λεηλατημένοι κι ασύλητοι. Κι έτσι η ιστορία της Κοζάνης επιμηκύνεται και πέραν της ρωμαϊκής περιόδου. Κάτω από τη σημερινή πόλη κοιμάται μια άλλη πόλη που δεν περιμένει το βασιλόπουλο να την ξυπνήσει αλλά τις πιο πεζές σκαπάνες των αρχαιολόγων
Τα οικιστικά σπαράγματα των ποιμένων των ξυλοκόπων και γεωργών έγιναν πρώτα ένα μικρό χωριό μια μεγάλη κοινότητα σε λίγο, η οποία εξελίχτηκε σε μια πόλη ευημερούσα. ΄Ήταν και που οι κατακτητές ήταν λίγοι σʼαυτήν αφού η πόλη τελούσε μέχρι τον 19ο αιώνα υπό την προστασία της σουλτανομήτορος (Μαλικανές) κι αυτό περιόριζε την αγριάδα τους πλην των κατά καιρούς καταστροφικών. επιδρομών στην πόλη Οι κάτοικοι της ανέπτυξαν την οικοτεχνία τη βιοτεχνία την κτηνοτροφία και από τα μέσα του l7ου αιώνα ξεκίνησαν την επικοινωνία με την Κεντρική Ευρώπη ακολουθώντας ανάστροφα την παρειά του Αξιού στην κοιλάδα του Βαρδάρη κι από κει στους ποταμούς και παραποτάμους τού Δούναβη. Με τα καραβάνια μετέφεραν τοπικά προϊόντα (κρόκο, δέρματα μαλλιά) κι έφεραν από κει τα ευρωπαϊκά μαζί και τη νοοτροπία τα ήθη και του πολιτισμό τους Ίδρυσαν τις κομπανίες και τις αδελφότητες με τις οποίες βοηθήθηκαν οι ίδιοι και βοήθησαν την πατρίδα τους κι άφησαν το στίγμα τους στη κεντρική Ευρώπη. Βιέννη, Βούδα, Πέστη, Βελιγράδι, Ιάσιο κ. α. Ακόμα και σήμερα σε δρόμους, καφενεία, νεκροταφεία, πλατειές αρχοντικά μένουν οι ενθυμήσεις εκείνης της .εποχής. Αλλά. και στα ονόματα με παγκόσμια απήχηση όπως του Χ. Φ. Κάραγιαν ή του Π. Χαρίση στη Βουδαπέστη.
Προόδευσαν επιχειρηματικά έγιναν δωρητές κι ευεργέτες μεγάλοι της .πόλης. Ίδρυσαν σχολεία, όπου σπούδασαν τα παιδιά της. Το 1667 συστήθηκε η Σχολή της Κοζάνης, αργότερα ονομάστηκε Στοά, ένα πανεπιστήμιο στην εποχή του με σπουδαίους δασκάλους (Ε. Βούλγαρης) και το οποίο στάθηκε το φυτώριο μιας γενιάς πνευματικών ανθρώπων που διακρίθηκαν κυρίως την ύστερη περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (Χ. Μεγδάνης, Γ. Σακελλάριος, Μ. Περδικάρης, Γ. Ρουσιάδης, Ε. Ρ. Πόποβιτς , Γ. Λασσάνης, Ν.. Κασομούλης) και πέρασαν στην ιστορία της ελληνικής γραμματείας.
Θεμελιώθηκε ο καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου (1664) ένα μνημείο σήμερα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και εικονογραφίας με το περίφημο ξυλόγλυπτο τέμπλο του στα μέσα του l9ου, αιώνα απέκτησε ένα καμπαναριό το οποίο αποτελεί το σήμα ανάτασης στο κέντρο της πόλης.
Ανεγέρθηκε το Επισκοπείο και ταυτόχρονα μια σειρά από παραδοσιακά κτίρια δυτικομακεδονικής αρχιτεκτονικής απʼ τα οποία σήμερα σώζονται ελάχιστα κι είναι επισκέψιμα.. Συστήθηκε η πρώτη σχολική βιβλιοθήκη που έμελλε συν τω χρόνω να γίνει η μεγάλη ιστορική, βιβλιοθήκη της Κοζάνης. Ο πρώτος «Οίκος βελτιώσεως» έγινε «Αναγνωστήριο Κοζάνης» και μετά Δημοτική Βιβλιοθήκη. Με σπάνια χειρόγραφα αρχέτυπα παλαίτυπα έντυπα και βιβλία που ξεπερνούν σε αριθμό τις 100.000 και σπουδαίο αρχειακό υλικό. Επίσης υπάρχει σ αυτήν ένα από τα ελάχιστα αντίτυπα της Χάρτας του Ρήγα που σώθηκαν. Σʼ αυτή τη σημαντική πνευματική προϊστορία. και παρακαταθήκη ήρθε στις.. μέρες μας η ένταξη της Κοζάνης στο Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων με αντικείμενο προώθησης το Βιβλίο και την:Ανάγνωση. Έτσι συστήθηκε το Ινστιτούτο Βιβλίου &. Ανάγνωσης και καθιερώθηκε, η Κοζάνη ως πόλη του Βιβλίου.
H πόλη ελευθερώθηκε στις 11 Οκτωβρίου του 1912 και πήρε τη θέση της στο νέο Ελληνικό κράτος. Από την γραφική πέτρινη πόλη του μεσοπόλεμου με έμφαση στο εμπόριο και την οικοτεχνία, στη μεταπολεμική προσπάθεια ανόρθωσης αλλά ταυτόχρονα και αισθητικής και πληθυσμιακής μεταμόρφωσης. Αναπτύχθηκε κι έγινε κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας και συγκοινωνιακός κόμβος. Η βιομηχανική ανάπτυξη μετά τη δεκαετία του 1960 με τα εργοστάσια της ΔΕΗ στο λεκανοπέδιο του Νομού Κοζάνης έφερε την οικονομική της ανάπτυξη. Ιδρύθηκε το ΤΕΙ Δ. Μακεδονίας, το Εφετείο Δ. Μακεδονίας, κι έγινε έδρα της γεωγραφικής,διοικητικής Περιφέρειας Δ. Μακεδονίας.
Σήμερα ο ξένος που θα έρθει στην πόλη οποιαδήποτε εποχή θα περάσει και από το περίτεχνο Λαογραφικό Μουσείο, έργο του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών ν Κοζάνης. Kι αποτελεί η ,επίσκεψη αυτή μαθητεία σε μια κιβωτό της λαογραφίας της ιστορικής μνήμης και ταυτόχρονα μια ανέξοδη, και άκοπη σπουδή στην χλωρίδα και πανίδα του νομού και της χώρας. Το καλοκαίρι όταν αρχίζει και δροσίζει ο. καιρός προς τον Αύγουστο θα παρακολουθήσει τις μηνιαίες εκδηλώσεις λόγου και τέχνης, του Δήμου Κοζάνης,. τα Λασσάνεια και το Σεμινάριο Μουσικής. Αν βρεθεί όμως το δεκαήμερο της αποκριάς στην Κοζάνη τότε θα περάσει μέρες και νύχτες αλησμόνητης ξεγνοιασιάς με τον ιδιαίτερο και ιδιόμορφο. τρόπο που περνούν οι μέρες αυτές στην Κοζάνη και που μεταφράζεται σε καθημερινές παρελάσεις ομάδων από τις γειτονιές της προς το κέντρο με τραγούδια και χορούς παραδοσιακούς με κορύφωση τo ανάμα των φανών και την ελεγχόμενη βακχεία γύρω απʼ αυτούς το βράδυ της μεγάλης αποκριάς.

Β. Π. Καραγιάννης